Nauka gry na gitarze. Z nut, z tabulatur, a może ze słuchu?

Co najmniej kilka razy w miesiącu uczniowie pytają mnie, jak grać muzykę ze słuchu zamiast z nut albo tabulatur gitarowych. Warto zadać sobie pytanie: czy możliwa jest nauka muzyki w inny sposób niż z pomocą słuchu? W tym artykule postaram się wyjaśnić, z jakich aspektów składa się nauka gry na gitarze oraz jak dojść do etapu, w którym możemy powtórzyć na gitarze to, co usłyszeliśmy.

Z punktu widzenia gitarzysty każdy element muzyczny posiada trzy podstawowe aspekty. Wymieniam je w kolejności od najważniejszej:

• Brzmienie (to, co słyszymy lub to, co przywołujemy z pamięci)
• Technika wykonawcza (opalcowanie na gryfie, naśladowanie innych, diagramy, tabulatura)
• Nomenklatura muzyczna (nazwy dźwięków, czytanie i pisanie nut, zasady muzyki, harmonia)

Brzmienie

Nasz mózg uczy się nieustannie. Każdy dźwięk, który słyszymy zostawia w naszym umyśle ślad, czy tego chcemy, czy nie. Gdy daną melodię usłyszymy wystarczającą ilość razy, jesteśmy w stanie przywołać ją z naszej pamięci. Ten proces nazywa się audiacja. Do tego celu nie potrzebna jest umiejętność śpiewania, ani umiejętność gry na żadnym instrumencie. Wystarczy wyobraźnia.
Rozwój umiejętności muzycznych w głównej mierze polega na ćwiczeniu pamięci. Dlatego codzienna praktyka polegająca na słuchaniu i zapamiętywaniu jest tak bardzo istotna. Choć teoretycznie wystarczy uruchomić swoją wyobraźnię, to śpiewanie lub chociażby gwizdanie melodii znacznie zwiększa efektywność uczenia się jej na pamięć. Śpiewanie i gwizdanie w podstawowy sposób dla większości ludzi jest też znacznie bardziej naturalne niż gra na instrumencie, dlatego jest doskonałym etapem poprzedzającym naukę gry na gitarze.
Ćwiczenie pamięci proponuję zacząć od najprostszych piosenek, ponieważ łączą w sobie wiele muzycznych elementów i wszechstronnie rozwijają . Oto kilka wskazówek jak ułatwić sobie zapamiętanie piosenki:

• Warto miarowo klaskać w dłonie (lub w jakiś inny sposób wyznaczając rytm), żeby stworzyć prosty, jednostajny punkt odniesienia dla rytmu melodii (często skomplikowanej rytmicznie).
• Efektywnie jest przyswajać piosenkę krok po kroku. Zapamiętywać melodię z tekstem krótkimi odcinkami, np. po 3-4 słowa na raz.
• Warto weryfikować swoją pracę poprzez nagrywanie swojego śpiewu i samodzielne porównywanie z oryginalnym nagraniem.
• Pomocny jest komentarz innych osób, które mogą zauważyć coś, co umknęło naszej uwadze.

W analogiczny sposób można zapamiętywać melodie grane na różnych instrumentach, linie basu, rytmy perkusyjne, itd.

Jeśli nie jesteś w stanie czysto zaśpiewać lub zagwizdać pierwszego dźwięku melodii, spróbuj najpierw poćwiczyć glissanda, żeby zapoznać się z pracą swojego aparatu wykonawczego. Stosując glissando poszukaj dźwięku, w który chcesz trafić. Po kilku dniach ćwiczeń spróbuj ponownie.

Glissando na puzonie

W przypadku powtarzających się niepowodzeń, skonsultuj się z profesjonalnym nauczycielem.

Technika wykonawcza

Gdy nasza głowa tętni od muzycznych motywów, fraz, piosenek i utworów instrumentalnych, nadchodzi czas, żeby nauczyć się grać je z pomocą gitary.
Potrzebna jest podstawowa umiejętności obsługi instrumentu. Można ją uzyskać naśladując ruchy palców innych gitarzystów, korzystając z tabulatur, diagramów i innych schematów. Warto na początku zapamiętać nazwy i numerację strun oraz numery progów, żeby korzystać z dostępnych w Internecie materiałów i móc swobodniej rozmawiać z innymi gitarzystami. Można próbować nauczyć się tego wszystkiego samemu, można też zapisać się na lekcje gry na gitarze.
Szalenie istotna jest pewność, że brzmienie wszystkiego, co jest grane na gitarze, jest się w stanie przywołać w pamięci. Dobrym ćwiczeniem jest powtarzanie głosem fraz zagranych na gitarze. Dzięki temu po pewnym czasie jest się w stanie przewidzieć brzmienie każdego dźwięku granego na gryfie.
Zanim zaczniemy powtarzać na gitarze melodie, które mamy w pamięci, trzeba w pewnym stopniu opanować grę na gitarze i rozumieć analogie między ludzkim głosem a gryfem. Żeby móc odszukiwać dźwięki na odpowiedniej wysokości, potrzebne jest zapamiętanie, gdzie na gitarze znajdują się dźwięki niskie, a gdzie wysokie, a także w jaki sposób płynnie przechodzić od jednych do drugich. Gitara daje możliwość zagrania dźwięku o tej samej wysokości w kilku miejscach na gryfie, co jest przyczyną częstego zagubienia gitarzystów. Istnieje wiele koncepcji organizacji dźwięków na gryfie, jednak jest to temat na oddzielny artykuł. Tutaj przytoczę jedynie przykład chromatycznego przejścia (nie pomijając żadnego półtonu) od najniższego dźwięku na gitarze, czyli od pustej strony E6 (najgrubszej) do dźwięku znajdującego się na pierwszej strunie (najcieńszej) na XII progu czyli trzy oktawy wyżej. To daje pewne wyobrażenie o skali gitary.

Pierwsze próby zagrania na gitarze melodii, która chodzi nam po głowie, mogą być trudne i pełne błędów. Nie należy się zniechęcać. Z czasem nabiera się wprawy!
Zwracam szczególną uwagę na następujący schemat pozwalający na optymalną naukę:

• Brzmienie frazy muzycznej (np. włączenie fragmentu nagrania)
• Dokładne zapamiętanie frazy muzycznej (poprzez wielokrotne powtórzenia)
• Zagranie frazy muzycznej na gitarze przywołanej bezpośrednio z pamięci

Częstym odruchem jest próba natychmiastowego powtórzenia za pomocą gitary frazy usłyszanej na nagraniu. Uważam, że jest to istotny błąd, który obniża efektywność pracy. Znacznie szybciej udaje się zagrać daną frazę na gitarze jeśli znajduje się ona w pamięci, a nie na nagraniu. Dlatego polecam najpierw powtórzyć daną frazę głosem, a dopiero potem na gitarze.

Nomenklatura muzyczna

Wszelka systematyka materiału znacznie ułatwia rozpoznawanie zwrotów muzycznych i pozwala na osiągnięcie bardziej spektakularnych rezultatów. Można zacząć od nauki nazw poszczególnych dźwięków na gryfie i na pięciolinii, następnie przystąpić do nauki interwałów, czyli odległości między dźwiękami. Kolejnym krokiem jest nauka zasad muzyki, harmonii i podstaw improwizacji.
Istnieje wiele ćwiczeń pomagających zapamiętać nazwy dźwięków na gryfie. Moim ulubionym jest granie dobrze znanej sobie melodii na wszystkie możliwe sposoby na gryfie, we wszystkich możliwych rejestrach i jednoczesne śpiewanie tej melodii.
Interwał to odległość między dwoma dźwiękami. Każda odległość ma swoje charakterystyczne brzmienie, a każda melodia składa się z następujących po sobie interwałów. Zapamiętanie nazw tych odległości i kojarzenie z poszczególnym brzmieniem pozwala na ich późniejsze rozpoznanie. Po zapoznaniu się z teorią na ten temat warto przystąpić do analizy melodii, które dobrze znamy.
Nauka budowy akordów, pentatonik, skal siedmiostopniowych, zasad harmonii pozwala na uporządkowanie, usystematyzowanie materiału dźwiękowego. Dzięki takiemu uporządkowaniu łatwiej dostrzeżemy podobieństwa między utworami i zaczniemy stosować analogie.
Podczas nauki tych zasad nie można zapominać o przywoływaniu z pamięci brzmienia wszystkich przykładów. Najlepiej jest powtarzać je głosem lub gwizdać. Tylko w ten sposób teoria będzie optymalnie wspierać umiejętność powtarzania muzycznych elementów ze słuchu.

Nauka piosenki ze słuchu w praktyce

Większość piosenek posiada wyraźną linię melodyczną wokalu, wyraźną linię basu oraz akordy i linie melodyczne pomiędzy nimi. Proponuję na początku opanować linię wokalną z tekstem, następnie linię basu. Jeżeli skala głosu nie pozwala Ci powtórzyć linii basu, możesz zaśpiewać ją oktawę wyżej. Te dwa elementy najczęściej będą wskazówką dla opracowania pozostałych głosów i akordów. Tutaj z pewnością przyda się znajomość harmonii.
Istnieją niezwykle przydatne narzędzia do pracy z nagraniami dedykowane do nauki ze słuchu. Jednym z nich jest program Transcribe! Pozwala na zapętlanie wybranych fragmentów nagrania, zmniejszanie tempa, korekcję, dostrajanie, wprowadzanie notatek i wiele innych funkcji przydatnych w nauce ze słuchu.

Podsumowanie

Odpowiadają na pytanie zadane we wstępie, zajmowanie się muzyką bez wątpienia wymaga udziału słuchu. Dobrze jest pamiętać o tym, że manualny aspekt obsługi instrumentu – gimnastyka na gryfie – służy wartości nadrzędnej, jaką jest muzyka. Ćwiczenie słuchu i pamięci muzycznej jest integralną, niezbędną częścią nauki gry na gitarze.